Tersine Mühendislik: Bir Çözümleme Sanatı
Bir Şeyi Anlamanın İlk Adımı: Onu Söküp Dağıtmak
Hiç elinize bir cihaz alıp "Bu nasıl çalışıyor acaba?" diye düşündünüz mü? Ya da çocukken bir oyuncağı söküp içine bakma merakı duydunuz mu? İşte tersine mühendislik tam olarak burada başlıyor. Tıpkı karmaşık bir bulmacayı çözmek gibi, elimizdeki nihai üründen yola çıkarak o ürünün nasıl ve neden ortaya çıktığını anlamaya çalışmak tersine mühendislik yapmaktır.
Kodları Çözmek
Tersine mühendislik kavramıyla ilk kez üniversitede Programlama dilleri dersinde tanışmıştım.Hocamız bilgisayar bilimlerinde bir sistemin nasıl çalıştığını anlamanın yolu, genellikle onu parçalara ayırıp incelemekten geçer demişti. Diyelim ki elinizde kaynak kodlarına erişiminiz olmayan bir uygulama var. Bu uygulamanın ne yaptığını ve nasıl yaptığını öğrenmek istiyorsunuz. İşte bu durumda tersine mühendislik devreye girer. Programın çalıştırdığı işlemleri gözlemleyerek, ağ üzerinden gönderdiği verileri analiz ederek ya da bellekte tuttuğu bilgileri inceleyerek sistemin arkasındaki mantığı çözebilirsiniz. Aynı süreç donanım için de geçerli. Bir bilgisayar çipinin nasıl çalıştığını anlamak için onu söküp inceleyebiliriz. Buradaki amaç, karmaşık bir sistemin işleyişini çözmek ve hatta belki de onu daha iyi hale getirmek.
Tersine Mühendislik Bir Düşünce Biçimidir
Aslında tersine mühendislik sadece cihazlarla, makinelerle ya da kodlarla ilgili değil. Bu, bir düşünce biçimi: Var olan bir sistemin arkasındaki mantığı çözme, sorunları anlamak için temeline inme ve belki de o sistemi daha iyi hale getirme sanatı. Bir nevi her şeyin iç yüzünü anlamaya dair bir yolculuk. İnsan Kendini Sökebilir mi? Tersine mühendislik, var olan bir düzenin içine girip, onun nasıl işlediğini anlamak için iplik iplik sökülmesi demektir. Bir şeyi çözmek istiyorsan, önce onu dağıtacaksın. Sonra, dağıttığın parçalar arasında dolaşarak, gözünün önündeki karmaşayı bir sisteme oturtacaksın. Peki ya insan? İnsan kendisini sökebiliyor mu? İnsan yaşarken zamanın içinde akıp gider. Her karar, her tercih, her sapak ona yalnızca o anın meselesi gibi gelir. Oysa tüm bunlar, farkına varmadığımız bir düzenin parçalarıdır. Ve biz, ancak geri dönüp baktığımızda, hangi dişlinin hangi çarkı döndürdüğünü anlayabiliriz.
Ömrümüz, derinlere gömülü bir yazılımın loglarını incelemek gibi. Her şey kaydedilmiş, her şey bir yere bağlanıyor, ama biz ancak hata verdiğinde dönüp kodu okuyoruz. Bir zamanlar yaptığımız tercihler, bugün bize tuhaf geliyor. Çünkü o anın şartlarında mantıklı görünen bir kararın, sistemin tamamına nasıl etki edeceğini o zaman bilemezdik. Şimdi kodu geriye sarıyoruz. Değişkenleri yeniden tanımlıyoruz. Hayatın akışını tersine çevirip, geçmişte bizi yönlendiren algoritmaları çözmeye çalışırız. Hangi küçük değişkenler hangi büyük sonuçları doğurdu? Hangi hesaplanmamış hata, koca bir sistemin bozulmasına sebep oldu? Bir zamanlar doğruluğundan şüphe etmediğimiz bir tercih, şimdi gözümüze bariz bir tasarım hatası gibi görünüyorsa, nerede yanıldık? Ve biz, bugünkü aklımızla geçmişteki biz olsaydık, kodu farklı mı yazardık?
Anlamak ve Onarmak
İşte insanın kendi geçmişini analiz etmesi de bir tür tersine mühendisliktir. Ama burada mühim olan, sadece hataları tespit etmek değil, gelecekte sistemi nasıl iyileştireceğimizi anlamaktır. Zira anlamak, onarmanın ilk adımıdır. Ve insan, en büyük hatalarını bile çözüp onaracak kudrete sahipse, onları tekrar etmeyecek bilince de sahip olmalıdır. Çünkü bir mühendis, bozduğu şeyi daha sağlam yapmak için söker. Geçmişimizi analiz edebiliyorsak, geleceğimizi de inşa edebiliriz.
Anlamak İçin Geriye Bakmak, Değiştirmek İçin İleri Gitmek
Hayat, başından sonuna dek anlaşılması güç bir düzlemde ilerler. Oysa biz, insan aklına ve iradesine fazla güvenerek, her şeyin kontrolümüzde olduğu yanılgısına kapılırız. Oysa, hayat, ancak geri dönüp bakıldığında açıklık kazanır. Søren Kierkegaard bunu şöyle der: "Hayat ileriye doğru yaşanır, geriye doğru anlaşılır." Bunu duyanın içi ürperir. Çünkü bu cümlede, bizim sandığımız kadar kudretli olmadığımızın itirafı vardır. İnsan, anlam arar. Ama anlam, genellikle geçmişte saklıdır. Bu, bir trajedidir. Çünkü geçmiş, değiştirilemez. Tersine mühendislik yaparak, geçmişi anlayabilirsin, ama onu değiştiremezsin. Bu, insanın trajedisidir: Anlamak için geriye bakmak zorunda olmak, ama değiştirmek için ileriye gitmek zorunda olmak.